ಹಂಪನಾ ಮಹಾಕಾವ್ಯʻಚಾರುವಸಂತʼ ಅರಳಿದ ಬಗೆ

ದಶಮಾನದ ಹಿಂದೆ ದೇಸೀ ಮಹಾಕಾವ್ಯ ಚಾರುವಸಂತವನ್ನು ಕನ್ನಡದ ಖ್ಯಾತ ಸಂಶೋಧಕ, ಸಾಹಿತಿ ಹಂಪನಾಗರಾಜಯ್ಯನವರು ಭುವಿಗಿಳಿಸಿದಾಗ ʻಇಂಥ ಕಾವ್ಯಗಳನ್ನೆಲ್ಲ ಓದುವ ಕ್ಷಮತೆ ಈಗಿಲ್ಲವಯ್ಯʼ ಎಂದುಕೊಳ್ಳುತ್ತಾ ಕೆಲವು ಪುಟಗಳನ್ನಷ್ಟೆ ಓದಿ ಕಪಾಟಿನಲ್ಲಿ ಜೋಡಿಸಿಟ್ಟಿದ್ದೆ. ಅದು ಮತ್ತೊಮ್ಮೆ ಹೊರಬಂದುದು ʻಚಾರುವಸಂತ ಹದಿನಾರು ಭಾಷೆಗಳಿಗೆ ಅನುವಾದಗೊಂಡಿದೆ – ಗೊಳ್ಳುತ್ತಲಿದೆʼ- ಎಂಬ ಸುದ್ದಿ ಕೇಳಿದಾಗಲಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲ; ಹಂಪನಾ ಅವರು ದೂರವಾಣಿಸಿ, ʻಇದಕ್ಕೊಂದು ರಂಗರೂಪ ಕೊಡಪ್ಪಾ. ನಿನ್ನಿಂದ ಅದು ಸಾಧ್ಯ. ಮುಂದೆ ಅದರ ರಂಗಪ್ರಯೋಗವನ್ನು ಯಾರಿಂದಲಾದರೂ ಮಾಡಿಸೋಣʼ ಎಂದಾಗಲೂ ಅಲ್ಲ; ನೋಡಪ್ಪಾ ನಾದಾ, ನನಗೋ ಎಂಬತ್ತೈದು (ಎರಡು ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದಿನ ಮಾತು). ಜೀವಿತಾವಧಿಯಲ್ಲಿ ಇದರ ರಂಗರೂಪವನ್ನೊಮ್ಮೆ ವೇದಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಕಾಣಬೇಕೆಂಬುದು ನನ್ನಾಸೆ. ಈಡೇರಿಸಿಕೊಡುವ ತಾಕತ್ತು ನಿನ್ನಲ್ಲಿದೆʼ ಎಂದಾಗಲೆ.

ಹಂಪನಾ ಅವರು ನನ್ನಲ್ಲಿಟ್ಟ ನಂಬಿಕೆಯನ್ನು -ಅಧೈರ್ಯ ಬಾಧಿಸಿದರೂ- ಹುಸಿಗೊಳಿಸಲಾಗಲಿಲ್ಲ. ಚಾರುವಸಂತವನ್ನು ಅನಿವಾರ್ಯವಾಗಿ ಮತ್ತೊಮ್ಮೆ ಕೈಗೆತ್ತಿಕೊಂಡೆ. ಓದಿದೆ, ಓದಿದೆ. ಅರಿವಾಯಿತು; ಬರಿದೇ ಇದು ಹದಿನಾರು ಭಾಷೆಗಳಿಗೆ ಅನುವಾದಗೊಂಡುದಲ್ಲ ಎಂಬುದು. ಒಂದೊಂದು ದೃಶ್ಯದಲ್ಲೂ ಒಂದೊಂದು ನಾಟಕವಾಗುವಷ್ಟು ವಿಷಯಗಳಿದ್ದುವು. ಎಲ್ಲಿ ಯಾವುದನ್ನು ಮುರಿಯಲಿ, ಮುರಿದು ಹೇಗೆ ಕಟ್ಟಲಿ? ನಾ ಮುರಿದ ಭಾಗವನ್ನೇ ಗಮನಿಸಿ ಹಂಪನಾ ಅವರು ʻ ಏನಪ್ಪಾ ನಾನಿಷ್ಟು ಪ್ರೀತಿಯಿಂದ ಕಟ್ಟಿದ ಭಾಗಗಳನ್ನೇ ನೀನು ತಿಂದು ಮುಕ್ಕಿದೆಯಲ್ಲ; ಹೀಗೆ ಮಾಡಿದರೆ ನಾಗರಹಾವು ಕೇರೆ ಹಾವಾಗದೇ?ʼ ಎಂದುಬಿಟ್ಟರೆ? ಎಂಬ ಭಯ ನನ್ನನ್ನು ಕಾಡತೊಡಗಿತು. (ಅವರೆಂದೂ ಹಾಗನ್ನಲಿಲ್ಲ. ರಂಗಕ್ಕೆ ಅಳವಡಿಸಿದಷ್ಟನ್ನು ಅಪ್ಪಡಿ ಸ್ವೀಕರಿಸಿದರು).

ಮುನ್ನೂರ ನಲುವತ್ತ ನಾಲ್ಕು ಪುಟಗಳ ಬೃಹತ್‌ ಕಾವ್ಯವದು, ಚಾರುವಸಂತ. ಮಹಾಕಾವ್ಯದ ಲಕ್ಷಣಗಳೆಲ್ಲವೂ ಓತಪ್ರೋತಗೊಂಡಿವೆ. ಕ್ರಿಸ್ತಪೂರ್ವದ ವಸಂತಸೇನೆ-ಚಾರುದತ್ತರು ಆಧುನಿಕ ಪರಿವೇಷಗಳೊಂದಿಗೆ, ಜಾತಿ ಮತಗಳ ಸಾಮರಸ್ಯತೆಯೊಂದಿಗೆ, ಪ್ರಣಯದ ಪರಾಕಾಷ್ಠೆಯೊಂದಿಗೆ ಇಳಿದು ಬಂದಿದ್ದಾರೆ. ಚಾರುದತ್ತನ ತಂದೆ ಭಾನುದತ್ತ, ತಾಯಿ ದೇವಿಲೆ, ಮಾವ ಸಿದ್ಧಾರ್ಥ, ಸೋದರ ಮಾವ ರುದ್ರದತ್ತ, ನಿಜದ ಪತ್ನಿ ಮಿತ್ರಾವತಿ ಇವಿಷ್ಟು ವೈಶ್ಯಕುಲದ ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರಗಳಾದರೆ, ವೇಶ್ಯೆ ಅನಾಮಿಕೆ, ಆಕೆಯ ಮಗಳು ವಸಂತಸೇನೆ,ತುಂಡರಸರು, ಋಷಿಗಳು, ಖೇಚರರು, ಗೆಳೆಯರು ಮೊದಲಾದ ಎಷ್ಟೊಂದು ಪಾತ್ರಗಳು! ಪ್ರತಿ ಪಾತ್ರಕ್ಕೂ ಮತ್ತೊಂದು ಪಾತ್ರ ಸುತ್ತಿಕೊಂಡಿದೆ. ವರ್ಣನೆಯ ಭಾಗಗಳನ್ನೆಲ್ಲ ಬದಿಗಿಟ್ಟು ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕ ಅಂಶಗಳನ್ನಷ್ಟೇ ಉಳಿಸಿಕೊಂಡು ನಾಟಕ ರಚಿಸಬಹುದೆ? ಎಂದುಕೊಂಡರೆ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ವರ್ಣನೆಯೂ ಹಿಂದಿಲ್ಲ; ಮುಂದಿಲ್ಲ ಎಂಬಂತಿದೆ. ಕಥಾವಸ್ತುವನ್ನಷ್ಟೇ ಉಳಿಸಿಕೊಂಡು ಮಿಕ್ಕಂತೆ ಸ್ವತಂತ್ರ ರಚನೆಯಾಗಿಸಿದರೆ ಹೇಗೆ? ಎಂದುಕೊಂಡರೆ ಹಂಪನಾ ಅವರು ಬಳಸಿದ ಅದ್ಭುತ ತಿರುಳ್ಗನ್ನಡವನ್ನು ಹಿಂದೆಸರಿಸಿ ನಾಟಕ ರಚಿಸಿದರೆ ಅದಕ್ಕೆ ಕಾವ್ಯಾತ್ಮಕ ಪೊರುಳುಂಟೆ?

ಹಂಪನಾ ಅವರು ಬಳಸಿದ ಕಾವ್ಯಭಾಷೆಗೆ ಲೋಪವಾಗದೊಲು, ಕಥಾವಸ್ತುವಿಗೆ ಚ್ಯುತಿ ಬಾರದವೊಲು, ಕಾವ್ಯದ ʻದೀರ್ಘʼ ವರ್ಣನೆಗಳನ್ನು ಹೃಸ್ವಗೊಳಿಸುತ್ತ, ಅದಾಗಲೇ ದೃಶ್ಯಕಟ್ಟುವ ಕ್ರಿಯೆಯಲ್ಲಿ ಪರಿಣತರೆಂದು ಖ್ಯಾತಿವೆತ್ತ ಜೀವನರಾಮ್‌ ಸುಳ್ಯ ಅವರ ಮನದ ಕಾಣ್ಕೆಯನ್ನು ನಾನೂ ಸಾಧ್ಯವಾದಷ್ಟು ಅಂತರ್ಚಕ್ಷುವಿನಿಂದ ನೋಡಿಕಂಡು, ಅವರಿಂದಲ್ಲದೆ ಕರ್ನಾಟಕದ ಇನ್ನೊಬ್ಬ ನಿರ್ದೇಶಕರಿಗೆ ಮಹಾಕಾವ್ಯದ ಅಂತಃಸತ್ವವನ್ನು ʻಕೈಸೆರೆ ಹಿಡಿದು, ಬಿಡುಗಡೆಗೊಳಿಸುವʼ ಕಸುವು ಸುಲಭ ಸಾಧ್ಯವಾದದ್ದಲ್ಲ ಎಂಬುದನ್ನೂ ಮನಗಂಡು- ದೃಶ್ಯ ಕಟ್ಟ ತೊಡಗಿದೆ. ವೇದಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಹೀಗೆ ಕಾಣಿಸಬಹುದೆಂದು ಮನದಲ್ಲಿ ಮಂಡಿಗೆ ಮೆದ್ದದ್ದು ನಾನಾಗಿದ್ದರೆ ಅದನ್ನು ನಿಜದ ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ಮೆಲ್ಲಿಸಿದ್ದು ನಿರ್ದೇಶಕ ಜೀವನ್‌ ರಾಮ್‌ ಸುಳ್ಯರೆ!

ಮೂಡಬಿದಿರೆಯ ಆಳ್ವಾಸ್‌ ಶಿಕ್ಷಣ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾನದ ಸ್ಥಾಪಕರೂ ನಾಡಿನ ಪ್ರಮುಖ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಚಿಂತಕರೂ ಆದ ಡಾಕ್ಟರ್‌ ಮೋಹನ್‌ ಆಳ್ವಾರನ್ನು ಹಂಪನಾ ಅವರು ಭೇಟಿ ಮಾಡಿ ತಮ್ಮ ಮನದಿಂಗಿತವನ್ನು ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸಿದರು. ಆ ದಿನವೇ ಸುದಿನವಾಗಿ ನಾಟಕ ರಂಗವೇರುವ ಮುನ್ಸೂಚನೆ ಸಿಕ್ಕಿತು. ಜೀವನ್ ರಾಮ್‌ ಕಾರ್ಯಪ್ರವೃತ್ತರಾದರು. ಆಳ್ವಾಸ್‌ ರಂಗ ಅಧ್ಯಯನ ಕೇಂದ್ರದ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳಷ್ಟೇ ಇದ್ದರೆ ಸಾಲದೆಂದು ಮುಖ್ಯ ಪಾತ್ರಗಳಿಗೆ ಪರಿಣತ ಕಲಾವಿದರನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಂಡರು. ಒಂದು ತಿಂಗಳ ಕಾಲ ಕಲಾವಿದರು ಕೇಂದ್ರದಲ್ಲೇ ಠಿಕಾಣಿ ಹೂಡಿದರು. ತಾನು ಕುಣಿದು ತೋರಿಸಿ ಕಲಾವಿದರನ್ನು ಕುಣಿಸುವ ತಮ್ಮ ನಿರ್ದೇಶನ ಶೈಲಿಯ ತಂತ್ರಗಾರಿಕೆ ನಿಮಿತ್ತವಾಗಿ ಮೊಣಗಂಟಿನ ನೋವನ್ನು ಆಹ್ವಾನಿಸಿದ ಜೀವನರಾಮ್‌ ಕೊನೆವರೆಗೂ ಅದನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಂಡೇ ನಾಟಕ ನಿರ್ದೇಶಿಸಿದರು.

ಹಂಪನಾ ಅವರು ಚಾರುವಸಂತವನ್ನು ಕಟ್ಟುವಾಗ ಗುಣಾಢ್ಯ, ಜಿನಸೇನಾಚಾರ್ಯ, ಆದಿಗುಣವರ್ಮ, ಕರ್ಣಪಾರ್ಯ, ಬಂಧುವರ್ಮ, ನಾಗರಾಜ, ಮಹಾಬಲ, ಸಾಳ್ವ, ಮಂಗರಸ ಮೊದಲಾದ ಕವಿಗಳು ಅವರ ಕಣ್ಣಮುಂದೆ ಹಾದುಹೋಗಿದ್ದಾರೆ. ಆದರೂ ಹಂಪನಾ ಅವರ ಕಾಣ್ಕೆ ಆಧುನಿಕ ಕಾಲದ ಸಂವೇದನೆಗಳ ಮೊತ್ತವಾಗಿತ್ತು ಎಂಬುದು ಮುಖ್ಯ.

ಹಂಪನಾ ಅವರು ಎಲ್ಲೆಲ್ಲಿ ಘಟನೆಗಳನ್ನು ಕಟ್ಟಿ ಕೊಡುತ್ತಾರೋ ಅಲ್ಲಿ ನಾಟಕಕಾರನಿಗೆ ಆಹಾರವೊದಗುತ್ತದೆ. ಭಾನುದತ್ತ- ದೇವಿಲೆಯರ ನಗರ ಸಂಚಾರ, ಮಲಹೊರುವ ಪದ್ಧತಿಯ ದೃಶ್ಯ, ಚಾರಣ ಋಷಿಗಳ ಆಶ್ರಮ, ಚಾರುದತ್ತನ ಜನನ ಸಂಭ್ರಮ, ಚಾರುದತ್ತ ತನ್ನ ಸಹಚರರ ಮನಃಪರಿವರ್ತನೆ ಮಾಡುವ ಸಂದರ್ಭ, ಖೇಚರನ ನರಕ ದರ್ಶನ ಹಾಗೂ ವಿಮೋಚನೆ, ಚಾರುದತ್ತ-ಮಿತ್ರಾವತಿ ವಿವಾಹ, ಚಾರುದತ್ತನ ಸಾಂಸಾರಿಕ ವಿರಕ್ತಿ, ರುದ್ರದತ್ತನ ಕುಟಿಲನೀತಿ, ವೇಶ್ಯಾಗೃಹ ದರ್ಶನ, ವಸಂತಸೇನೆ-ಚಾರುದತ್ತರ ಪ್ರಣಯ, ದೇವಿಲೆ-ಮಿತ್ರಾವತಿಯರ ಅಳಲು, ನಿರ್ಗತಿಕನಾದ ಚಾರುದತ್ತ ಮರಳಿ ಮನೆಗೆಯ್ದುವುದು, ವಸಂತಸೇನೆಯ ವಿರಹ, ವೇಶ್ಯೆ ಅನಾಮಿಕೆಯ ಮನಃಪರಿವರ್ತನೆ, ಮಗಳನ್ನು ಚಾರುದತ್ತನಿಗೆ ಮರಳಿ ಒಪ್ಪಿಸುವುದು, ವಸಂತಸೇನೆ- ಚಾರುದತ್ತ-ಮಿತ್ರಾವತಿಯರ ಕೂಡಿಬಾಳು, ಮಾವ ಸಿದ್ಧಾರ್ಥ -ಚಾರುದತ್ತರ ಆರ್ಥಿಕ ಜೈತ್ರಯಾತ್ರೆ, ಸಮುದ್ರದಲ್ಲಿ ದಿಕ್ಕುಪಾಲಾಗುವುದು, ಚಾರು ಎದುರಿಸಿದ ಸಂಕಷ್ಟಗಳು, ಮರಳಿ ಖೇಚರ ದರ್ಶನ, ಚಾರುದತ್ತ ಮರಳಿ ಹೆಂಡತಿಮಕ್ಕಳನ್ನು ಸೇರುವುದು- ಈ ಮುಂತಾದ ಘಟನೆಗಳನ್ನು ಆಯ್ದು ಅವುಗಳಲ್ಲಿನ ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕ ಅಂಶಗಳೊಂದಿಗೆ ನಿರೂಪಿಸುತ್ತ ನಾಟಕ ರಚನೆ ಮಾಡಿದೆ.

‘ಚಾರುವಸಂತʼ ನಾಟಕದ ಸಿದ್ಧತೆಯೆಂಬುದು ಸರಳ ಸಂಗತಿಯಾಗಿರಲಿಲ್ಲ. ಹಸ್ತಪ್ರತಿಯನ್ನು ಓದುತ್ತ ನಿರ್ದೇಶಕ ಜೀವನರಾಮ್‌ ಸುಳ್ಯ ಅವರು ಮನದಲ್ಲಿ ದೃಶ್ಯಗಳನ್ನು ರೂಪಿಸುತ್ತ ಹೋದಾಗಲೇ ಇದು ಲಕ್ಷಗಟ್ಟಲೆ ಖರ್ಚು ಬಯಸುವ ನಾಟಕವೆಂಬುದು ಅವರಿಗೆ ಮನವರಿಕೆಯಾಯಿತು. ಹಂಪನಾ ಹಾಗೂ ಮೋಹನ ಆಳ್ವಾ ಅವರು ಅದರ ಆರ್ಥಿಕ ನೊಗವನ್ನು ಹೊತ್ತುಕೊಂಡರು. ರಂಗಾಧ್ಯಯನ ಕೇಂದ್ರದಲ್ಲಿ ಹಗಲಿರುಳೆನ್ನದೆ ಕಲಾವಿದರು ನಿಸ್ವಾರ್ಥ ಮನೋಭಾವದಿಂದ ದುಡಿದರು. ಅರಮನೆ, ವೇಶ್ಯಾಗೃಹ, ಆಶ್ರಮ, ಬಾವಿ, ಉಡ, ಪುಷ್ಪಕ ವಿಮಾನ- ಹೀಗೆ ಒಂದರ ಮೇಲೊಂದು ದೃಶ್ಯಗಳು ಕ್ಷಿಪ್ರಗತಿಯಲ್ಲಿ ಮೂಡುತ್ತಿದ್ದವು. ಪುಟಿಯುವ ಉತ್ಸಾಹವನ್ನು ಯಾವುದೇ ಕಾರಣಕ್ಕೂ ಬಿಟ್ಟುಕೊಡದ ಕಲಾವಿದರು ಅತ್ತ ರಂಗವಿನ್ಯಾಸ ಪಲ್ಲಟಗಳನ್ನೂ ಇತ್ತ ಸಂಭಾಷಣೆ, ಅಭಿನಯಗಳನ್ನೂ ಏಕಕಾಲಕ್ಕೆ ನಿಭಾಯಿಸುತ್ತಿದ್ದ ಪರಿ ಬೆರಗು ಮೂಡಿಸುವಂತಿತ್ತು.

ಕರ್ನಾಟಕದ ಪ್ರಮುಖ ಕೇಂದ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು ಸುತ್ತು ಪ್ರದರ್ಶನ ಮುಗಿಸಿದೆ ಆಳ್ವಾಸ್‌ ರಂಗತಂಡ. ಇದೀಗ ಎರಡನೆಯ ಸುತ್ತಿಗೆ ಅಣಿಯಾಗಬೇಕೆಂಬ ಬೇಡಿಕೆ ರಾಜ್ಯದ ಉದ್ದಗಲಗಳಿಂದ ಬರುತ್ತಿದ್ದು ಮಹಾಕಾವ್ಯ ಬರೆದ ನಾಡೋಜ ಹಂಪನಾ ಅವರಾಗಲೀ ಆಳ್ವಾಸ್‌ ಶಿಕ್ಷಣಸಂಸ್ಥೆಯ ಡಾ. ಮೋಹನ್‌ ಆಳ್ವಾ ಅವರಾಗಲೀ, ನಿರ್ದೇಶಕ ಜೀವನ್‌ ರಾಮ್‌ ಸುಳ್ಯ ಅವರಾಗಲೀ ರಂಗನಾಟಕ ರಚಿಸಿದ ನಾನಾಗಲೀ ಪರಮತೃಪ್ತರು ಎನ್ನುವುದನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸದಿರಲಾಗದು.